60 jaar geprofest

Anders kijken

Als je net een staaroperatie achter de rug hebt die, God zij dank, goed gelukt is, kun je weer scherp zien. Kleuren worden weer helder en vage vormen krijgen weer duidelijke contouren. De wereld, die je aan het kwijt raken was, is er weer en jij bent weer in die wereld: een gevoel van verademing, opluchting en dankbaarheid.

Dat waren de eerste gevoelens die bij mij opkwamen en ik hoop dat ze nog lang bij mij blijven. Ze werden evenwel gevolgd door een meer filosofische, kentheoretische beschouwing. Wat wij om ons heen zien, hangt niet alleen af van wat er te zien valt,  maar ook van wat wij kunnen zien: de kwaliteit van onze ogen en de toegankelijkheid van onze geest. Die zijn in een mensenleven niet altijd dezelfde, ze veranderen eigenlijk voortdurend, en ook onze omgeving blijft nooit wat die was. Er gebeurt altijd wel iets nieuws. Verandering is de regel.

Een jubileum is een mooie gelegenheid om aan al die veranderingen terug te denken, van de zestiger jaren tot nu toe. Ongelooflijk hoe veel en hoe ingrijpend die veranderingengeweest zijn, eigenlijk niet te verwerken in zo’n korte tijd.

De secularisatie in de westerse wereld heeft veel indruk op mij gemaakt. Het is iets dat mij al bezig hield toen ik nog in de Filipijnen was. Dank zij die belangstelling, denk ik, verliep de overgang van een christelijk land na een postchristelijk land tamelijk vloeiend. Zonder het te weten had ik me al voorbereid op wat ik zou aantreffen.

Twee jaar geleden begon ik het boek van Hans Joas te lezen De macht van het heilige. Hans Joas is zowel socioloog als theoloog. Hij weigert om godsdienst en de religieuze ervaringen die er aan ten grondslag liggen als irrationeel te bestempelen. Hij probeert juist deze verschijnselen sociaalwetenschappelijk te benaderen. Het was geen eenvoudig boek en heel wat passages heb ik meerdere keren moeten lezen, voordat ik het gevoel had ze te begrijpen, maar het bleef een fascinerend boek en ik ben blij het uitgelezen te hebben. Hij plaatst de religieuze ervaring in lijn met het meer algemene streven van de mens naar idealen. Idealen gaan ons te boven, daardoor stijgen we boven onszelf uit en treden we een transcendente wereld binnen. Idealen raken aan het heilige en vertegenwoordigen een kracht die ons sturen kan. Het is een seculiere vorm van het religieuze. Het ene ligt dicht bij het andere, ze kunnen in elkaar overgaan.

Het seculiere en het religieuze blijft me bezig houden. Onlangs werd mijn aandacht getrokken door twee nieuwsberichten. Het eerste vertelde dat er Nederlandse bedrijven zijn die, in navolging van Amerikaanse bedrijven, overgaan tot het aanstellen van een staflid die voor geluk moet zorgen, de zogenaamde ‘happiness officer’. De motivatie was dat gelukkige werknemers minder gauw ziek worden en productiever zijn in hun werk. Het tweede  nieuwsbericht ging over een bijzondere hoogleraar die als leerstoel de ‘economie van het geluk’ had gekregen. Hij moest onderzoeken wat werknemers gelukkig maakt zodat ze optimaal functioneren. Wat mij trof is dat hier geluk ondergeschikt wordt gemaakt aan economische doeltreffendheid. Kan het nog seculierer?

In de religieuze wereld is geluk iets wat er bijkomt. Je kunt het niet direct nastreven maar je ontvangt het als toegift, wanneer je namelijk alles in het werk stelt om de wil van God in je leven te ontdekken en daar dan gevolg aan te geven. Of, zoals het ook wel gezegd wordt, te luisteren naar wat de Geest je vertelt en daar naar te handelen. Geluk is hier dan geen middel tot een doel, maar een gave die volgt op je zelfgave. Ik wens in deze zin mezelf en alle jubilarissen veel geluk toe.

Ton Zwart