Overweging op de avond van 24 december 2023 door Ton Zwart msc

Kerstmis, er is me iets opgevallen de laatste jaren met Kerstmis. Nederland wordt steeds onchristelijker, kerken lopen leeg en moeten zelfs sluiten, maar het kerstfeest wordt nog steeds uitbundig gevierd. Het lijkt er zelfs op dat die viering eerder meer dan minder wordt: overal is kerstversiering te zien, in winkels, in huizen, op straat: lichtjes, slingers, ballen, van alles en natuurlijk kerstbomen, soms hele grote. Het kerstfeest blijkt springlevend, en dat is nu niet iets wat je van de kerk kunt zeggen. Wat steekt hier achter, vraag ik me af? Waarom vieren mensen kerstfeest en hebben ze de kerk daar niet bij nodig?
Je kunt natuurlijk de commercie verantwoordelijk houden voor de blijvende aandacht voor kerstmis. Winkels en warenhuizen zien de mogelijkheid om hun omzet te verhogen en als goede ondernemer moet je zo’n kans niet laten liggen. Maar dit lijkt me een beetje kort door de bocht. Ik denk dat er meer aan de hand is. Ik denk dat kerstmis met verlangen te maken heeft, met een diep verlangen naar saamhorigheid, naar samenzijn. Geen ruzie, geen conflicten, geen wrijving, maar een harmonieus samenzijn, zonder wanklank, zonder op je tenen te hoeven lopen. Een samenzijn zonder angst en kopzorgen, waar je op je gemak bent en vrijuit kunt ademen, waar je je bij elkaar thuis voelt. Kerstmis als het feest van de verbinding, een feest waar je warm van wordt.
Verbinding, dat is, denk ik, waar het verlangen van mensen naar uitgaat. Maar verbinding met wie? Allereerst met huisgenoten, familie en vrienden. Maar al die lichtjes in de huizen die van buiten goed te zien zijn, wijzen kennelijk op iets meer. Ze zijn een teken dat mensen hunkeren naar een bredere verbinding? Wel geen uitnodiging aan voorbijgangers om aan te bellen en binnen te komen, zo ver gaat het ook weer niet, maar wel een uitnodiging om de straat, de publieke ruimte, met elkaar te delen, om vriendschappelijk met elkaar om te gaan, niet alleen met bekenden maar ook met onbekenden, een verlangen om met elkaar een goede samenleving te vormen.
Voor een goede samenleving moet wel ruimte zijn. Er moet ruimte zijn voor iedereen, zodat niemand een ander in de weg zit. Als iedereen wel een eigen plekje kan vinden, is het niet zo moeilijk elkaar het leven te gunnen. Maar als er niet genoeg ruimte is, als er niet voor alle zoekenden een plek beschikbaar is, dan wordt het een heel ander verhaal. Dan wordt het pas een kerstverhaal. Want in het kerstverhaal van Jozef en Maria is de ruimte beperkt: er was voor hen geen plaats in de herberg. Wat gebeurt er dan, als je een onbekende bent, iemand uit Nazareth die in Bethlehem belandt? Dan moet je je toevlucht zoeken in een stal, net ietsje beter dan buiten te slapen. Meer zit er dan niet in.
Het kerstverhaal is wat dat betreft een ongemakkelijk verhaal. Het is geen gastvrij verhaal waar hulpzoekenden met open armen bij de warme haard worden ontvangen. Integendeel, ze moeten buiten blijven en doorlopen, want hier hebben we al meer dan genoeg met onze eigen mensen te stellen. Het doet aan Ter Apel denken, of nog erger aan Gaza waar de bewoners wanhopig op zoek zijn naar een veilige plek waar geen bommen vallen. Of, als we in de toekomst kijken, naar de stijgende zeespiegel, met die laaggelegen plekken in de wereld die dan overspoeld worden. Waar moeten al die mensen heen? Australië is bereid om de bewoners van één eiland op te nemen, een mooi gebaar, maar dit zal bij verre na niet genoeg zijn.
Het kerstverhaal is een verhaal van beperkte ruimte en juist daardoor roept het ons op ruimte te scheppen waar die niet aanwezig lijkt. Het roept ons op inschikkelijk te zijn, waar het dringen is en wringt. Het roept ons op gastvrij te zijn, waar wij mensen onder druk staan en toch al zo veel moeten.
Als Kerstmis niet meer is dan deze morele oproep, lijkt er weinig reden om feest te vieren. Maar gelukkig heeft kerstmis nog een andere kant. En die andere kant betreft de God van hemel en aarde. De kern van kerstmis is juist dat de Heer van de schepping bereid is naar onze wereld te komen en deel te gaan uitmaken van ons menselijk geslacht zonder vooraf eisen te stellen. Hij stelt met name gastvrijheid niet als voorwaarde. Hij komt of we Hem nu met open armen ontvangen of niet. Hij laat zich zelfs de deur wijzen en wegsturen. Nog erger, Hij is bereid om zijn leven voor ons te wagen, om voor ons te lijden en de kruisdood te ondergaan. Als je erover na begint te denken, dan besef je hoe ongelooflijk dit is, hoe onvoorstelbaar eigenlijk. En toch is het dit wat Kerstmis ons verteld: God heeft ons het eerst liefgehad en zich als het ware aan ons overgeleverd met alle risico van dien.
Mogen we hier stil van worden, en warm van binnen. Mogen we in staat gesteld worden om die onvoorwaardelijke liefde enigszins te begrijpen. Want als we van dit besef doordrongen raken, dan komt het wel goed met ons.
Amen.