Homilie Nieuwjaarsdag 2023 door Ton Zwart msc

“Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en overwoog ze bij zichzelf”. De woorden waarom het gaat zijn de woorden die de engel tot de herders gesproken had en die de herders aan heel het volk bekend moesten maken: heden is u in de stad van David een redder geboren, Hij is de Messias, de Heer. Het zijn woorden die Maria bekend in de oren moeten hebben geklonken. Ze zijn namelijk dezelfde boodschap die Maria al ontvangen had van de engel Gabriël: je zult een zoon ter wereld brengen, die heilig en Zoon van de Allerhoogste zal worden genoemd; Hij zal zetelen op de troon van zijn vader David en aan zijn koninkrijk zal geen einde komen.
Grootse woorden allemaal, maar slecht passend in de situatie waarin Maria zich in feite bevindt. Die is allesbehalve rooskleurig, eerder precair. Het is de situatie van een dakloze, zwangere vrouw die niets beter had kunnen vinden dan een dierenstal om een kind ter wereld te brengen. Ze mag blij zijn dat ze het er goed heeft afgebracht en dat moeder en kind nog in leven zijn. Het contrast tussen de werkelijkheid en het visioen van een koning op een troon kan eigenlijk niet groter zijn. Echt wel iets om over na te denken en in je hart te bewaren: zal het visioen ooit werkelijkheid worden…?
Wij verkeren eigenlijk in een vergelijkbare situatie als Maria. We vieren kerstmis, het feest van God met ons, maar leven feitelijk in een wereld, waarin de ene crisis volgt op de andere. Paus Franciscus heeft erop gewezen in zijn nieuwjaarsbrief: de pandemie van Covid-19, drie jaar geleden begonnen, is nog niet voorbij of Europa wordt in een oorlog gestort door de Russische invasie van Oekraïne, met verstrekkende gevolgen, hier en in de hele wereld. Meer vluchtelingen komen onze kant uit en, wat misschien nog ingrijpender is: de energieprijzen zijn enorm gestegen en hebben veel gezinnen in financiële moeilijkheden gebracht of zullen dat nog doen, wanneer hun energiecontracten hernieuwd moeten worden. Het contrast van het eerste kerstfeest is eigenlijk nooit weggeweest: rust en vrede op aarde lijken verder weg dan ooit.
Maria had tekenen om over na te denken, symbolen die iets te zeggen hebben. De boodschap van kerstmis gaat dan wel over een koning, maar het gaat over een koning die herder is. Het hele kerstgebeuren staat in het teken van een herder-koning. De stad van David wordt genoemd. Daarmee wordt nu eens niet Jeruzalem bedoeld maar Bethlehem, waar het voor koning David allemaal eens begonnen is. Hij was een herdersjongen die vanachter de schapen moest worden weggeroepen om tot koning van de joden gezalfd te kunnen worden. De stal waarin Maria haar eerstgeborene ter wereld bracht zou weleens een schaapskooi geweest kunnen zijn, een plek waar schapen een veilige toevlucht konden vinden, wanneer er gevaar dreigde van wilde dieren. De herders die als eersten op bezoek komen staan niet voor macht en geldingsdrang maar juist voor bescherming en zorg dragen voor wie klein en zwak zijn. De ware koning is geen tiran, geen bruut, die zijn volk onder de knoet houdt, maar een die voor zijn volk opkomt om hen in staat te stellen te bloeien en te groeien. Het is een vorst die verbindt en vrede brengt.
Kerstmis is meer dan een morele oproep: goed te zijn voor elkaar. Daaronder ligt een boodschap van hoop. Kerstmis zegt: onze Herder is nooit ver weg, Hij zal iedere keer weer tevoorschijn komen. Hij kan verdrongen worden, maar nooit voor altijd. Hij zal altijd weer een manier vinden om als een zorgdragende herder op het toneel te verschijnen. Houd je ogen open en je zult zien de tekenen zien. Onze wereld kent dan wel de ene crisis na de andere, die bovendien nog met elkaar verbonden zijn en elkaar versterken. Maar zak niet weg in vertwijfeling want er is meer. Er is meer voor wie het zien wil: herders zijn er ook nu nog altijd. Houd je ogen open, koester wat je ziet, bewaar het in je hart.
Mag ik twee voorbeelden geven van eigentijdse herders. Het eerste brengt ons naar Hoofddorp, naar bakker Peter Gorthuis. Bakker Gorthuis verkeerde in de gelukkige omstandigheid dat hij een langdurig contract heeft met zijn energieleverancier en voor hem waren de oplopende energiekosten geen probleem. Maar hij zag dat andere bakkers hun contracten moesten vernieuwen en wel eens het dubbele konden gaan betalen dan zij nu kwijt waren. Dat zou wel eens op een faillissement kunnen uitlopen met alle menselijke ellende vandien. Dat wenste hij zijn concurrenten niet toe. Integendeel, hij bood hun aan om in zijn bakkerij hun brood te komen bakken tegen een kleine vergoeding. Zo werden huishoudens gered en kwam saamhorigheid tot stand.
Het tweede voorbeeld brengt ons naar Enschede, naar modeontwerper Bas Timmer. Hij raakte onder de indruk van een dakloze die enkele jaren geleden in Enschede aan de kou bezweken was. Dat mocht niet meer gebeuren. Zijn oplossing: een jas voor daklozen die ook als slaapzak gebruikt kon worden. Bas Timmer maakte het ontwerp, maar hij had vele anderen nodig om het ontwerp uit te werken. Hij had mensen nodig die oude jassen en oude slaapzakken wilden doneren. Hij had mensen nodig die die oude spullen konden omtoveren tot de nieuwe creatie van de daklozenjas met afrits slaapzak. Dat alles kwam tot stand en hij heeft er nu al 20,000 van geproduceerd, niet alleen in Nederland maar ook in een atelier in Zuid-Afrika. Geweldig.
Twee voorbeelden van mensen die ieder op hun eigen plek en volgens hun eigen mogelijkheden opgekomen zijn voor hun medemensen die hulp nodig hadden. Misschien kunt u er nog eigen voorbeelden aan toevoegen, voorbeelden die de moeite waard zijn om te koesteren en in ons hart te bewaren. Het zijn voorbeelden van menselijke solidariteit, van gedeelde menselijkheid, maar die ook, naar ik vast geloof, uitdrukking zijn van de God-met-ons, van de Herder-God, die zijn mensen niet in de steek laat en zijn zorgzame kant laat zien. Iedere keer beweegt Hij weer mensen om menslievend en mild naar elkaar te zijn. Zo is Hij in onze wereld werkzaam. Zo is Hij de God-met-ons.
Amen.